ΜΠΑΜΠΟΥΓΕΡΑ & ΚΟΥΛΟΥΜΑ

Γράφει ο Γιώργος Ηλ. Κέππας

Οι ρίζες του Καρναβαλιού είναι πάρα πολύ βαθιές και φθάνουν στα Διονύσια όπου γίνονταν οι δραματικοί αγώνες των τριών κορυφαίων τραγικών μορφών της ιστορίας μας, Αισχύλου, Σοφοκλή και Ευριπίδη.

   Οι υποκριτές - ηθοποιοί της αρχαιότητας φορούσαν προσωπεία κατά την παράσταση των τραγωδιών και κωμωδιών τους και από τη συνήθεια αυτή προήλθε και η σημερινή μεταμφίεση. Οι Ρωμαίοι παρέλαβαν από τους 'Έλληνες τις γιορτές του Καρναβαλιού, γιορτάζοντας τα Σατουρνάλια. Ήταν γιορτή αφιερωμένη στο θεό Σατούρνους, ο οποίος αντιστοιχεί στον ελληνικό θεό Κρόνο και ήταν γι' αυτούς θεός - προστάτης της σποράς.   Κύρια συστατικά της μεγάλης αυτής γιορτής των Ρωμαίων, αποτελούσαν το φαγοπότι και οι αμφιέσεις.

Κατά τους Βυζαντινούς χρόνους τα Καρναβάλια γιορτάζονταν με κάποιες παραλλαγές.
  Οι Αποκριές ή καρναβάλια διατηρούν από την αρχαιότητα όχι ένα απλώς εύθυμο, αλλά ενθουσιαστικό χαρακτήρα και πρόκειται για μια κινητοποίηση της ευθυμίας και του μεγάλου κεφιού από όλους. Οι αποκριές είναι επίσης γιορτές της Άνοιξης. Και Άνοιξη σημαίνει αναγέννηση, ανανέωση στα φυτά, τα ζώα, την ανθρώπινη διάθεση.

   Τα καρναβάλια στο Βαμβακόφυτο φέρουν το όνομα «Μπαμπούγερα». Είναι λέξη του τοπικού γλωσσικού ιδιώματος. Σε άλλες περιοχές και ιδιαίτερα της Μακεδονίας και Θράκης συναντιούνται με το όνομα «Μπαμπόγεροι». Ετυμολογώντας τη λέξη βλέπουμε ότι είναι σύνθετη από τις λέξεις μπάμπω και γέροι. Προφανώς διότι το τιμητικό ζευγάρι της πομπής είναι οι ηλικιωμένοι μπάμπω(=γιαγιά) και γέρος(=παππούς). Η μπάμπω επίσης παραπέμπει και στο Θρακιώτικο έθιμο της Μπάμπως( με την έννοια της μαμής). Κυρίως από τη βόρεια Θράκη(ανατολική Ρωμυλία) έρχεται το έθιμο. Γι αυτό πιθανολογείται η λέξη να προέρχεται κατά το ήμισυ από τη σλάβικη λέξη «μπάμπα» που σημαίνει γιαγιά και την ελληνική γέρος.

(Πάντως και η λέξη «μπάμπα» προέρχεται από το μπαμπάς και ο μπαμπάς από το πατέρας και ο πατέρας από την αρχαία ελληνική πατήρ).

   Τα καρναβάλια στο Βαμβακόφυτο έχουν παράδοση εκατοντάδων χρόνων.

Χαρακτηριστικό είναι το σχόλιο της ιστοσελίδας ««Ελληνική εταιρία ενημέρωσης γονέων» στη σελίδα «Δραστηριότητες» και με τίτλο «Καρναβάλι και Καθαρή Δευτέρα 09/02/2007» στο θέμα « Καρναβάλια από το Βαμβακόφυτο Σερρών.» «…Οι μεταμφιέσεις της Αποκριάς στο Βαμβακόφυτο αποτελούν ίσως την μοναδική περίπτωση όπου οι μεταμφιέσεις και η μάσκα γεφυρώνουν αιώνες όχι μόνο ελληνικού αλλά ενός παγκόσμιου πολιτισμού. Συμμετέχουν κάτοικοι του χωριού…..»

   Πρόκειται λοιπόν για μια παραδοσιακή δημόσια παράσταση που παρουσιάζεται στους δρόμους και την κεντρική πλατεία του χωριού. Τα καρναβάλια ύστερα από μια διακοπή πολλών χρόνων αναβίωσε προ 30ετίας περίπου ο Μορφωτικός Λαογραφικός Όμιλος και διοργανώνει και παρουσιάζει ανελλιπώς μέχρι σήμερα την Κυριακή της Τυροφάγου. Είναι τα λεγόμενα "Μπαμπούγερα" ήτοι μεταμφιεσμένοι που αναπαριστούν διάφορες μορφές της κοινωνίας μιας παλαιότερης εποχής. Ήταν ντυμένοι με παλιόρουχα και δέρματα, με μάσκες που τις κάλυπταν επίσης με δέρματα αιγοπροβάτων. Είχαν μια εμφάνιση αν και τρομακτική, όμως ιδιαίτερα ξεχωριστή και εντυπωσιακή. Από τη μέση τους κρέμονταν κουδούνια διαφόρων μεγεθών. Αναπαριστούσαν και σατίριζαν πράγματα, επαγγέλματα, άτομα και καταστάσεις που είχαν σχέση με την καθημερινή τους ζωή και την τότε πραγματικότητα. Έτσι είχαμε και έχουμε πάλι: Τον Παππού με τη Γιαγιά, το Γαμπρό με τη Νύφη, το Γιατρό, τον Καλαϊτζή(γανωτής), τον Ταχυδρόμο, τον Εύζωνα, τον Εσατζή (Στρατονόμο), το Φωτογράφο, το Λούστρο το Σκουπιδιάρη τον Πεπελάσκο (καπνοδοχοκαθαριστή), το Ζευγά με βουκέντρα στο ένα χέρι και φίμωτρο στο άλλο, τον Αρκουδιάρη (γκιούπτιαν = γύφτος) με την έγκυο γυναίκα του (γκιούπκα = γύφτισσα), την αρκούδα και τη μαϊμού, μία κοπέλα, ένα - δυο μικρά παιδιά και 5-6 Ταπουτζήδες. Αυτοί οι τελευταίοι είναι οι κυρίαρχοι του παραδοσιακού θεάματος (δρώμενου).
   Προστατεύουν τα μπαμπούγερα και ιδιαίτερα προφυλάσσουν την νύφη μην την κλέψει κάποιος από τους θεατές. Οι Ταπουτζήδες έχουν άγρια και φοβερή μάσκα με δέρματα . Στη μέση τους κρέμονται μεγάλα κουδούνια και στα χέρια τους κρατούν το ταπούς [από την. τουρκική λέξη top=μπάλα, σφαίρα]. Αυτό είναι ένα ξύλο χοντρό στρογγυλό μήκους 80-100 εκατοστών. Στη μία άκρη δένεται ένα σχοινί που καταλήγει σε μία μικρή μπάλα διαμέτρου 8-10 εκατοστών από σφιχτοδεμένα και ραμμένα παλιοϋφάσματα. Χτυπώντας το ταπούς στο έδαφος με δύναμη και ιδιαίτερα σε στάσιμα νερά προκαλούν φόβο και δέος. Διώχνουν μακριά τους θεατές που εμπλέκονται με τα μπαμπούγερα. Την Κυριακή της Τυροφάγου ξεκινά η εκδήλωση από την κεντρική πλατεία του χωριού με το σχόλασμα της λειτουργίας της Εκκλησίας. Μετά περιφέρονται τα μπαμπούγερα σε όλο το χωριό με τη συνοδεία γκάιντας παλιότερα και ζουρνάδων τελευταία (σπουδαίοι γκαϊντατζήδες των περασμένων χρόνων ήσαν ο Θεόδωρος Κούκας και ο Γιάννης Σιάμης) διασκεδάζοντας τους χωρικούς από σπίτι σε σπίτι, συγκεντρώνοντας αβγά και λουκάνικα ή κομμάτια χοιρινού με ένα καλάθι που κρατά ο αβγουλάς. Η κορύφωση της εκδήλωσης λαμβάνει χώρα πάλι στην κεντρική πλατεία του χωριού με γλέντι και χορούς.

   Με το πέρασμα των χρόνων εξελίσσονται τα μπαμπούγερα σε μια πιο μοντέρνα έκφραση με σύγχρονες φορεσιές και πλαστικά εξαρτήματα για να γίνεται πιο εντυπωσιακό και πιο φανταχτερό αλλοιώνοντας όμως την παραδοσιακή τους μορφή.
Όμως..... ΠΡΟΣΟΧΗ !

   Τα μπαμπούγερα πρέπει να διατηρούν την γνήσια, λαϊκή παραδοσιακή τους μορφή και τα σύγχρονα καρναβάλια να αποτελούν ένα χωριστό τμήμα, χωρίς να εμπλέκονται με τα μπαμπούγερα.

ΤΑ ΚΟΥΛΟΥΜΑ

   Η γιορτή αυτή για κάποιους έχει βυζαντινή καταγωγή , ενώ για άλλους αθηναϊκή. Είναι ο υπαίθριος πανηγυρισμός της Καθαράς Δευτέρας. Σήμερα τα Κούλουμα γιορτάζονται σχεδόν σε όλες τις πόλεις της Ελλάδας

   Γιορτάζονται αμέσως μετά την Αποκριά. Είναι η έναρξη της Σαρακοστής. Τρώνε άζυμο ψωμί -τη λαγάνα- και κυρίως νηστίσιμα -τα σαρακοστιανά- φαγητά , όπως ταραμάς, θαλασσινά, ελιές, κρεμμύδια, διάφορα λαχανικά, χαλβά κ.ά. Το κύριο έθιμο της ημέρας είναι το πέταγμα του χαρταετού.

   Για την ετυμολογία του ονόματος «κούλουμα» υπάρχουν διαφορετικές εκδοχές. Μία εκδοχή, η λέξη κούλουμα, να παράγεται από την αλβανική κόλουμ = καθαρός. Ο πατέρας όμως της ελληνικής λαογραφίας Νικόλαος Πολίτης λέει, ότι προέρχεται από τον αναγραμματισμό κούλουμους της λατινικής λέξης cumulus που σημαίνει σωρός ή αφθονία, υποδηλώνοντας έτσι το πολύ φαγοπότι με χορό, αλλά σημαίνει και επίλογος δηλαδή το τέλος της Αποκριάς. Τέλος υπάρχει και η εκδοχή να σχετίζεται η λέξη με τη λατινική κόλουμνα δηλαδή κολόνα, διότι το πρώτο καθαροδευτεριάτικο γλέντι έγινε στους Στύλους (κολόνες)του Ολυμπίου Διός στην Αθήνα.

   Στο Βαμβακόφυτο γιορτάζονται τα Κούλουμα την Καθαρά Δευτέρα στο ξωκκλήσι του Προφήτη Ηλία. Παρασκευάζεται από το Μορφωτικό Λαογραφικό όμιλο σε συνεργασία με την εκκλησιαστική επιτροπή του Ιερού Ναού Αγίου Γεωργίου παραδοσιακή φασολάδα και προσφέρεται σε κάθε επισκέπτη. Όλοι σχεδόν φέρνουν από τα σπίτια τους τα σαρακοστιανά φαγητά, όπως ταραμάς, ελιές, τουρσιά, κρεμμύδια, θαλασσινά, χαλβά κ.ά. ενώ έχουν την τιμητική τους και κερδίζουν τις εντυπώσεις κάθε χρόνο οι πολύχρωμοι χαρταετοί, που πλημμυρίζουν τον ουρανό και διασκεδάζουν μικρούς και μεγάλους.