Από το Savjak(1454 μ.Χ.) στο Βαμβακόφυτο

Σάβγιακ-Σάβεκ-Σάβιακ-Σάβικον-Σαβίακον-Σάβιακον-Καλλιθέα-Βαμβακόφυτο.

Γράφει ο Γιώργος Ηλ. Κέππας

Φωτογραφία 1960-΄Νοτιοανατολική άποψη Βαμβακοφύτου

     Ασφαλώς υπάρχουν καταγραμμένα ιστορικά στοιχεία για το Βαμβακόφυτο, το όνομα, την προέλευση, τη ζωή και τους αγώνες των κατοίκων του. Δυστυχώς τα στοιχεία αυτά δεν αναφέρονται-εκτός από ελάχιστα- αποκλειστικά και ξέχωρα στο Βαμβακόφυτο, γι αυτό δύσκολα βρίσκονται. Οι  έρευνες που ξεκίνησα εδώ  και αρκετά χρόνια και συνεχίζω συμπληρώνοντας το πόνημά μου, ίσως κάποτε  να αποτελέσουν το περιεχόμενο κάποιου βιβλίου.

     Σήμερα παραθέτω  μερικά από τα στοιχεία που βρήκα, σχετικά με το όνομα του χωριού μας.

     Οι πρώτοι κάτοικοι ήταν μια μεγάλη ομάδα κτηνοτρόφων που ζούσαν  στην περιοχή της σημερινής θέσης του προφήτη Ηλία. Το όνομά της η περιοχή το πήρε από το ομώνυμο ναΐσκο, που θεμελιώθηκε στα ερείπια ενός μικρού εξωκκλησιού .

     Το χωριό μας, όπως και η ευρύτερη περιοχή της Σιντικής από το 1383 έπεσε στα χέρια των Τούρκων και παρέμεινε κάτω από τον οθωμανικό ζυγό 530 χρόνια, μέχρι το 1913.

Η ασχολία των κατοίκων ήταν κυρίως η κτηνοτροφία και η παραγωγή ξυλανθράκων. Μετέφεραν τα κτηνοτροφικά προϊόντα τους, αλλά και τους ξυλάνθρακες που παρήγαν στα αστικά εμπορικά κέντρα, ακόμα και στη Θεσσαλονίκη.

     Με την υποδούλωση δεν επηρεάζονται από τη συμπεριφορά του κατακτητή, γιατί ζουν ανενόχλητοι πάνω στα βουνά. Όμως με τον καιρό, όταν αρχίζει μια μεταβολή στη οικονομία του ελληνικού χώρου και δη στο εμπόριο,  σιγά-σιγά κατεβαίνουν προς τα πεδινά. Οι κύριοι λόγοι που υποχρεώνουν τους κατοίκους να κατεβούν νοτιότερα, στο βορειοανατολικό τμήμα της περιοχής του Αγίου Νικολάου(ερείπια του παλιού οικισμού υπάρχουν ανατολικά του ναού Αγίου Νικολάου.) είναι: 1^ον  Ο οικισμός βρίσκεται σε μικρή απόσταση από τον κάμπο, όπου υπήρχαν τεράστιες εκτάσεις λιβάδια για τα ζώα και για χωράφια γόνιμα με μεγαλύτερες στρεμματικές  αποδόσεις. 2^ον  Ο οικισμός κτισμένος σε λοφοπλαγιά προστατεύονταν  από καιρικά φαινόμενα και ιδιαίτερα τους βοριάδες και ακόμα παρείχε ασφάλεια από επιδρομές ληστρικών ομάδων και αργότερα των κομιτατζήδων και 3^ον Το τοπίο είχε  υπέροχη θέα και ορατότητα μεγάλη. Εδώ αναπτύσσεται πλέον ο οργανωμένος οικισμός με το όνομα Σάβιακο.

Ερείπια οικισμού Σαβιάκου, ανατολικά Αγίου Νικολάου

     Τα στοιχεία που διασώζονταν και μεταδίδονταν προφορικά από γενιά σε γενιά, διατυπώνουν πέντε κυρίως απόψεις-εκδοχές σχετικές με την ονομασία του χωριού. Την μία μου την διηγήθηκε ο μακαριστός παπα-Πασχάλης Κεχλιμπάρης και  αναφέρει, πως το Σάβιακο προέρχεται από τη λέξη σάβιακ, που σε τουρκική διάλεκτο σημαίνει χώρος ιερός(σημ. συντάκτη: σε ελληνοτουρκικό λεξικό δε βρέθηκε σχετικό λήμμα), την άλλη εκδοχή μου διηγήθηκε ο αείμνηστος Λάζος Ιωάννης του Δημητρίου, ότι κάποιος με το όνομα  Σάββας πρωτοκατοίκησε με την οικογένειά του στην περιοχή και από το όνομά του το Σάβιακο. Η τρίτη εκδοχή που  την υποστηρίζουν πολλοί, αναφέρει πως το Σάβιακ προέκυψε από παραφθορά της λέξεως ζάβιατς που είναι σλαβική λέξη και σημαίνει απάνεμο,  δεδομένου ότι τα πρώτα σπίτια του χωριού κτίστηκαν γύρω από την περιοχή του Αγίου Νικολάου(σήμερα), όπου πράγματι είναι πλαγιά και προφυλάσσεται από τους βοριάδες. Υπάρχει ακόμα και η πέμπτη εκδοχή, το όνομα Σάβιακ να προέρχεται από τη τουρκική λέξη savasci (σάβασκι)=αγωνιστής, πολεμιστής  και κατά παράφραση σάβιασκι, που σημαίνει οι   προερχόμενοι και ανήκοντες στο Σάβιακ, δηλαδή στο Σάβιακο(εξελληνισμένο) και οτιδήποτε περιλαμβάνει και ανήκει στο χωριό, κατά συνέπεια  και οι άνθρωποί του, οι οποίοι όντως χαρακτηρίζονται για την αγωνιστικότητα και την εργατικότητά τους.   

      Όπως διαβάζω στο βιβλίο « Η εκπαίδευση στο Βαμβακόφυτο Σερρών», του καθηγητού φυσικής αγωγής Στέργιου Ν. Λεβέντη(σελίδα 9),  το χωριό αναφέρεται σαν Savjak (Σάβιακ) στο οθωμανικό φορολογικό κατάστιχο του 1454-1455. Εδώ καταγράφονται 55 οικογένειες χριστιανών, από τις οποίες έξι με αρχηγό γυναίκα χήρα και μία οικογένεια εξισλαμισμένων χριστιανών. Στο ίδιο βιβλίο      (διαβάζω στις σελίδες 11 και 12) το 1852  γίνονται αναφορές για το χωριό από τον περιηγητή Β. Νικολαίδη και περιγράφει    το χωριό ως  Saviaki με 150 οικογένειες. Επίσης το 1876 αναγράφει σε έκθεσή του ο γενικός πρόξενος Σερρών Ιωάννης Παπακωστόπουλος το χωριό ως Σάβιακον με 250 οικογένειες ή 1250 κατοίκους. Το 1886 ο στρατιωτικός Ν. Σχινάς ονομάζει το χωριό Σάβιακο με 100 οικογένειες χριστιανικές. Το 1889 ο Σέρβος S. Gopcevic το αναφέρει ως Savijiak με 460 σπίτια. Το 1896  η ελληνική Στατιστική έκθεση το αναγράφει Σάβιακον. Το 1900 ο Βούλγαρος επιθεωρητής σχολείων V.I.K΄ncov το αναγράφει ως Savjak  με 300 σπίτια και αλλού ως Savek με 1600 κατοίκους.  Το 1905 ο D.M. Brancoff το αναγράφει ως Saviak με 2080 κατοίκους.

     Ένα άλλο γραπτό στοιχείο που αναφέρεται στο Βαμβακόφυτο, περιλαμβάνεται στα «Σερραϊκά Χρονικά» στον ένατο τόμο εκδόσεως 1982. Εδώ βρίσκουμε αποσπάσματα από τη  « Σερραϊκή Χρονογραφία» που είναι τμήμα των χειρογράφων του παπα Συναδινού, που γεννήθηκε στο  Μελενικίτσι Σερρών το 1601. Χειρόγραφά του βρίσκονται στη βιβλιοθήκη του Κουτλουμουσίου, μοναστηριού του Αγίου Όρους.

     Γράφει μεταξύ των άλλων «...Το 1601 Σεπτέμβριος 21 εγεννήθηκα εγώ ο παπα Συναδινός. Έτζι με το έλεγεν ο πατέρας μου ο Παπασίδερης….» .Στη σελίδα 25β γράφει «…Το 1622 απέθανεν ο παπα κυρ Μαυρουδίς εκ χώρας Σάβικον, άνθρωπος ως 60 χρόνων, και οικονόμος (εκκλησιαστικό αξίωμα) κρατών πάντα τα κτίσματα της εκκλησίας.

Επίσης στη σελίδα 50β  και για το έτος 1636 γράφει για τον πατέρα του παπα Σίδερη μεταξύ άλλων «….Και του Παπανικόλα, από το χωριό Λάκκος (Β. της μονής Τιμίου Προδρόμου, σήμερα είναι ερειπωμένο), την  θυγατέρα αυτός εσπούδαξεν (=έδειξε σπουδή, επιμέλεια) και την εχώρισε από τον άνδρα οπού είχεν, διότι ήτον πέντε βαθμόν (πέντε βαθμών = πέμπτου βαθμού συγγενείς=σήμερα πρωτοξαδέρφια), εις χωρίον Σαβίακον...». 

     Έτσι λοιπόν, το  χωριό μας από πολύ παλιά και λίγα χρόνια  μετά την απελευθέρωση του από την οθωμανική κατοχή το 1913 έφερε το  όνομα Σάβιακον. Έκτοτε  λειτουργεί ως  Κοινότητα που διοικείται από επταμελές Συμβούλιο με πρόεδρο και αντιπρόεδρο. Στις 4 Ιανουαρίου 1920 με διοικητική πράξη της Νομαρχίας Σερρών η Κοινότης Σάβιακον με τον συνοικισμό Καμαρώτι(σημερινό Καμαρωτό) ονομάζονται Κοινότης Σαβιάκου.

     Εν τω μεταξύ πολλοί ζητούν την αλλαγή του ονόματος Σάβιακον σε Καλλιθέα λόγω της καλής θέας που παρουσιάζει το χωριό. Τότε όμως(1927/1928) ο συνοικισμός Μπαίρ Μαχαλά των Σερρών μετονομάζεται σε Καλλιθέα, γι αυτό απορρίπτεται και δεν εγκρίνεται το αίτημα της Κοινότητας μας, για  αλλαγή του ονόματος του χωριού σε Καλλιθέα. Σχετικά μου διηγήθηκε ο Κέππας Θεόδωρος  το 2006  στις  18 Αυγούστου σε ηλικία 97 χρόνων     «…..Το Σάβιακο μετονομάστηκε σε Καλλιθέα. Μάλιστα πριν έρθει η έγκριση από τη Νομαρχία έβαλαν και μια πινακίδα τριγωνική με το όνομα Καλλιθέα στο δρόμο έξω από το χωριό. Ένας Βούλγαρος είδε τα ελληνικά γράμματα στην πινακίδα, θύμωσε και την κατέστρεψε……..». Το περιστατικό αυτό μου το διηγήθηκε και ο παππούς μου. Το επιβεβαιώνουν και άλλοι ηλικιωμένοι συγχωριανοί.

     Στις 26 Φεβρουαρίου 1924 ο οικισμός Καμαρώτι αποσπάται από την Κοινότητα και ορίζεται έδρα της Κοινότητας Καμαρώτι.

     Στις 8 Αυγούστου 1928 ο οικισμός Σάβιακον της Κοινότητας μετονομάζεται σε Κοινότης Βαμβακοφύτου. από τα βαμβάκια που καλλιεργούσαν στον εύφορο κάμπο.   

     Στις 4 Δεκεμβρίου 1997  με την εφαρμογή του νόμου Καποδίστρια ( Ν. 2539/97).   η   Κοινότητα καταργείται, συνενώνεται με το Δήμο Σιδηροκάστρου και αποτελεί το Δημοτικό Διαμέρισμα Βαμβακοφύτου , με πενταμελές Συμβούλιο και Πάρεδρο,

Το Βαμβακόφυτο σήμερα

      Από 1^ης Ιανουαρίου 2011 με το νέο νόμο Καλλικράτης 3852/07.06.2010, το Βαμβακόφυτο αποτελεί την Τοπική Κοινότητα Βαμβακοφύτου του Δήμου Σιντικής  και έχει τριμελές Κοινοτικό Συμβούλιο.

^{(Πρόεδρος: Κέππα Ηλ. Ελένη, Σύμβουλοι: Γκένιου Δημ. Βαγγελιώ, Αλικότσης Χρ. Ηλίας).}

Το κείμενο δημοσιεύτηκε και στην εφημερίδα "Τύπος Σιντικής & Ηρακλείας", φύλλο 1246/18.10.12