Η λαογραφία καλύπτει όλο το φάσμα των εκδηλώσεων του παραδοσιακού βίου: Μνημεία λόγου (τραγούδια, παροιμίες, ευχές, διηγήσεις κ.ά.), κοινωνική οργάνωση, καθημερινή ζωή (ενδυμασία, τροφή, κατοικία), επαγγελματικό βίο (γεωργικό, ποιμενικό, ναυτικό), θρησκευτική ζωή, δίκαιο, λαϊκή φιλοσοφία και ιατρική, μαγεία και δεισιδαιμονικές συνήθειες, λαϊκή τέχνη, χορός και μουσική.
(Νικόλ. Πολίτης 1852-1921.Λαογράφος, Καθηγητής.Κορυφαία μορφή της Ελληνικής Λαογραφίας)
«………..η Λαογραφία είναι η κυριώτερη επιστήμη τηςΙστορίας του Πολιτισμού, γιατί κάνοντας τη συγκέντρωση, την έρευνα και την κατάταξη του υλικού των λαϊκών παραδόσεων ενός τόπου, μελετάει τις συνθήκες και τα φαινόμενα της ζωής του, τη ψυχική του ιδιοσύσταση και τις πνευματικές του εκδηλώσεις όλες.
(Νέστορας Μάτσας 1935-Συγγραφέας,Σκηνοθέτης."Ελληνικός Λαϊκός Πολιτισμός και Παράδοση 1979")
Κοινωνικά
Ήθη και έθιμα
Γενικά
Όταν αποφάσισα να ασχοληθώ με την καταγραφή της λαϊκής μας Παράδοσης, δεν είχα αντιληφθεί το μέγεθος των δυσκολιών, που θα αντιμετώπιζα. Εδώ και χρόνια άρχισε η ενασχόλησή μου με τα παραδοσιακά και τα λαογραφικά στοιχεία του χωριού μας. Δεκάδες σελίδες γέμισα γράφοντας όσα μου αφηγούνταν γέροντες και γερόντισσες. Μπροστά μου παρουσιάζονταν ένας κόσμος σπάνιος, αγνός και αληθινός, με τα ήθη και τα έθιμα που καλύπτουν όλες σχεδόν τις δραστηριότητες των συγχωριανών μας. Από τη γέννηση και το γάμο μέχρι τους χορούς και τα τραγούδια. Συγκέντρωνα το υλικό και το ταξινομούσα σε κατηγορίες. Και ενώ όλα τα παραδοσιακά στοιχεία με γέμιζαν με μια ιδιαίτερη χαρά και ικανοποίηση και περισσότερο όταν τα έβλεπα να αναπαριστώνται από διάφορες κοινωνικές ομάδες, εκείνο που με στενοχωρούσε και που με θλίβει ακόμα και με βαραίνει αρνητικά είναι το γλωσσικό ιδίωμα που ακόμα το ακούω- ευτυχώς όμως- από μεγάλες ηλικίες ανθρώπων συγχωριανών μου. Γι αυτό σε ιδιαίτερο κεφάλαιο θα ασχοληθώ αναλυτικά με το μεγάλο αυτό θέμα.
Ελπίζω οι προσπάθειές μου με το εγχείρημα που αποτόλμησα, να έχουν και τη σχετική χρησιμότητα - ωφελιμότητα.
Διαβάζοντας τη μελέτη του συγγραφέα Γιάννη Γ. Σάρρα «Παράδοση και χρέος» ένιωσα την ανάγκη να καταθέσω εδώ λίγες σειρές από το πολύτιμο έργο του. «….Η παράδοση είναι το συντηρητικό θεμέλιο, πάνω στο οποίο στηρίζεται και διαιωνίζεται η ιστορία και ο πολιτισμός του κάθε λαού. Είναι ο καθρέφτης στον οποίο απεικονίζεται η ζωή και η δράση των προγόνων του και αποτελεί γι αυτόν την πιο πολύτιμη πολιτιστική του αξία. Η παράδοση διατηρείται με τα μνημεία, τα τοπωνύμια, τα έθιμα, τα πανηγύρια και τις άλλες εκδηλώσεις του λαού και διαδίδεται προφορικά από στόμα σε στόμα και από γενιά σε γενιά με τα τραγούδια, τις παροιμίες, τα παραμύθια και τις άλλες δημιουργίες του προφορικού λόγου.» και αλλού σημειώνει «…Η παράδοση είναι η αστείρευτη πηγή από την οποία ξεπηδά αυτούσιος ο προγονικός ιστορικός και λαογραφικός πολιτισμός ενός λαού. Είναι η πηγή από την οποία ξεπηδούν οι αρετές και αξίες που τον κράτησαν όρθιο στον αγώνα βίωσης και επιβίωσής του, από την οποία ξεπηδούν τα ελαττώματα και οι αδυναμίες που τον σημάδεψαν στην εξελικτική του πορεία.» και προς το τέλος της μελέτης του συμπεραίνει «…Η παράδοση είναι η ψυχή μας, είναι οι ρίζες μας, είναι η τροφοδοτούσα δύναμη των φάρων που φωτίζουν τους δρόμους του μέλλοντος και του πολιτισμού μας και όποιος την αγνοεί χάνει την ψυχή του, κόβει τις ρίζες του, βαδίζει στο σκοτάδι.»
Ο Ίωνας Δραγούμης, ο διπλωμάτης, πολιτικός, συγγραφέας γράφει για την παράδοση, «…Κράτησε τη δημοτική σου παράδοση, για να βλέπεις πρόσωπο με πρόσωπο γυμνή την ψυχή σου. Έπειτα καλλιεργώντας αυτήν την παράδοση και ανεβαίνοντας κατά τις ρίζες της και προσέχοντας και τη γύρω σου φύση, θα προβλέψεις τους δρόμους που δύνασαι να ανοίξεις, τον πολιτισμό που μπορεί, με το Έθνος να δημιουργήσεις. Κράτα λοιπόν τη δημοτική παράδοση, για να έχεις τη γλώσσα σου, για να βλέπεις την ψυχή σου και με αυτά τα εφόδια, αν έχεις ορμή μέσα σου και φύσημα, θα πλάσεις ό, τι θέλεις, παράδοση και πολιτισμό, αλήθεια και φιλοσοφία. Έχεις χρέος να μελετήσεις την παράδοση, γιατί είναι δική σου και δεν έχεις τίποτε άλλο τόσο πολύτιμο . Από αυτή θα μάθεις από πού έρχεσαι και που πρέπει να πας. Και όταν μάθεις αυτά θα είσαι ¨άνθρωπος¨….»
Ο δε Φώτης Κόντογλου, ο λογοτέχνης και αγιογράφος γράφει «….Σήμερα ο άνθρωπος έχει την ιδέα, πως ελευθερώθηκε από πολλά πράγματα, που τον εμπόδιζαν τάχα να είναι ελεύθερος. Πέταξε λοιπόν από πάνω του μαζί με τα άλλα και την παράδοση και βρέθηκε σε ένα χάος. Αυτό το χάος το λέει ελευθερία……Ένας λαός που έχει χάσει την παράδοσή του, είναι σαν τον άνθρωπο που έχει χάσει το μνημονικό του και έχει πάθει αμνησία. Το σήμερα θρέφεται από τα περασμένα και τα μελλούμενα από το σήμερα. Με την παράδοση ο άνθρωπος δυναμώνει τη συνείδησή του νιώθοντας κοντά και μέσα του τους προγόνους του, χαρούμενους και λυπημένους μαζί, βλέποντας σ΄αυτούς τα ίδια αισθήματα, τις ίδιες ανησυχίες, τις ίδιες δυνάμεις, τις ίδιες συνήθειες, τους ίδιους στοχασμούς που βρίσκει μέσα στον εαυτόν του.»
Από γενιά σε γενιά η παράδοσή μας μεταδιδόταν χωρίς την παρέμβαση του γραπτού λόγου. Γι αυτό άλλωστε λέγεται και λαϊκή παράδοση. Αιώνες τώρα διατηρούνται όλες οι πλευρές της λαϊκής μας παράδοσης σε κάθε κοινωνική εκδήλωση, από τη γέννηση, τα βαφτίσια, το γάμο, την εργασία, τη διασκέδαση, τα παιχνίδια, μέχρι τις φορεσιές, το χορό και τα τραγούδια .
Σήμερα στη δίνη της τεχνοκρατικής εξέλιξης της ζωής και στο κυνήγι απόκτησης ολοένα και περισσοτέρων οικονομικών αγαθών, σαν να επρόκειτο περί των υψίστων αγαθών επί της γης, ο άνθρωπος απομακρύνεται από τις ρίζες της λαϊκής μας ζωής.
Οι παραδόσεις μας δεν είναι υπερβολή να πούμε, ότι χαρακτηρίζουν την Εθνική μας φυσιογνωμία ή καλύτερα συμπληρώνουν την ελληνική φυσιογνωμία. Με τα πανάρχαια ήθη και έθιμα, αλλά και τα πιο σύγχρονα που μας κληροδότησαν, που μας άφησαν σαν πνευματική και ηθική παρακαταθήκη πορευόμαστε δημιουργώντας τον σύγχρονο πολιτισμό
Ήθος είναι ο εσωτερικός κόσμος του ανθρώπου, είναι οι ξεχωριστές ψυχικές του ιδιότητες η ιδοσυγκρασία και η ποιότητα του χαρακτήρα του. Τα χαρακτηριστικά αυτά ενός καλλιεργημένου και αξιοπρεπούς ανθρώπου καθορίζουν και τη συμπεριφορά του. Και σε ένα σύνολο ανθρώπων, το ήθος του καθενός δημιουργούν τα ήθη μιας μεγάλης ομάδας, καθιερώνουν και αποτελούν το πρότυπο της κοινωνικής συμπεριφοράς, την πολιτισμική ταυτότητα των μελών της ομάδας, που επικρατεί σε ένα ευρύτερο χώρο, μια μεγάλη χρονική περίοδο.
Τα έθιμα είναι οι συνήθειες της κοινωνικής ομάδας των ανθρώπων, που επαναναλαμβανόμενες με κάποια τελετουργική μορφή και με τις αντιλήψεις και νοοτροπίες των εποχών, κληρονομήθηκαν από την παράδοση και επιβίωσαν από γενιά σε γενιά. Με τα ήθη δημιούργησαν το σύνολο της κοινωνικής συμπεριφοράς των ανθρώπων, που μέχρι σήμερα με μικρές μεταβολές έχουν εφαρμογή. Μάλιστα σε μερικές περιπτώσεις κάποιο έθιμο αποτελεί και άγραφο κανόνα δικαίου και έχει ισχύ νόμου, όπως για το χωριό μας είναι η πουλίτσα(αναφέρομαι σχετικά με την πουλίτσα στην αρχική σελίδα του ιστολογίου).
Είναι τα ήθη και έθιμα των προγόνων μας η παρακαταθήκη, η περιουσία τους που μας άφησαν για να την μεταδώσουμε και εμείς με τη σειρά μας στις επόμενες γενεές.
Τα περισσότερα ελληνικά έθιμα είναι ίδια, με διαφορές σε διαφορετικούς γεωγραφικούς χώρους και ελληνικές ράτσες, ντόπιοι, πόντιοι, βλάχοι κ.λ.π. Στο χωριό μας παρουσιάζουν κάποιες ιδιαιτερότητες, γι’ αυτό έχουν και ένα ξεχωριστό ενδιαφέρον. Όμως πρέπει να μας προβληματίσει η τάση εγκατάλειψης των εθίμων από τις νεώτερες γενιές και επίσης οι αλλαγές και αλλοιώσεις που επιφέρουν σ’ αυτά ο σύγχρονος τρόπος ζωής(τεχνικός πολιτισμός), που χαρακτηρίζεται κυρίως από την εύκολη και γρήγορη απόκτηση και απόλαυση υλικών αγαθών (διάβαζε χρημάτων), κοιλιόδουλης ευδαιμονίας και άλλων μορφών διασκέδασης. Και είναι τις περισσότερες φορές υπεύθυνος ο υπερκαταναλωτισμός που υποστηρίζεται από τη διαφήμιση, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και ο σκληρός βιομηχανικός και εμπορικός ανταγωνισμός, αθέμιτος πολλές φορές, που καλύπτει πια όχι μόνο τις βασικές ανάγκες του ανθρώπου, αλλά και κάθε είδους επιθυμία του.
Πολλά από τα ήθη και έθιμα έχουν την αρχή τους εκατοντάδες χρόνια πριν, στο βάθος της ιστορίας μας. Τα ίδια έθιμα πολλές φορές εμφανίζονται σε πολλά μέρη της Ελλάδος με διάφορες παραλλαγές Όμως βλέπουμε, πως από την αρχή της δεκαετίας του ’60 άρχισαν να εγκαταλείπονται μερικά από τα έθιμα του κοινωνικού βίου του χωριού μας.
Γιώργος Ηλ. Κέππας
Η συνέχεια προσεχώς....
Η συνέχεια προσεχώς....
