Καλήν ημέραν άρχοντες

Γράφει ο Γιώργος Ηλ. Κέππας

Ο Χριστός, μας αξιώνει και πάλι να γιορτάσουμε τη γέννησή του
 με βαθιά θρησκευτική πίστη και ευλάβεια και με τα χρηστά ήθη και έθιμα, που απεικονίζουν αντιλήψεις και νοοτροπίες, αισθήματα και χαρακτήρα ελληνικό. Τα Έθιμα διαμορφώθηκαν με τη μακρόχρονη εφαρμογή τους, κληρονομήθηκαν από τη Παράδοση και διατηρούνται από γενεά σε γενεά. Εν συντομία θα αναφερθώ σε τοπικά, του χωριού μου Έθιμα και στις ιδιαιτερότητες που παρουσιάζουν, αλλά χωρίς τελικά να διαφέρουν και να αποκλίνουν από τα πατροπαράδοτα έθιμα των ημερών. Εκείνο όμως που πρέπει να μας προβληματίσει είναι η τάση της εγκατάλειψης των εθίμων που παρατηρείται στις νεώτερες γενεές, επίσης οι αλλαγές και αλλοιώσεις που επιφέρουν σ’ αυτά ο σύγχρονος τρόπος ζωής(τεχνικός πολιτισμός), που χαρακτηρίζεται κυρίως από την εύκολή και γρήγορη απόκτηση και απόλαυση υλικών αγαθών(διάβαζε χρημάτων) και κοιλιόδουλης ευδαιμονίας με βασικό υπεύθυνο το σημερινό σκληρό βιομηχανικό και εμπορικό αθέμιτο πολλές φορές ανταγωνισμό που καλύπτει πια όχι μόνο τις βασικές μας ανάγκες, αλλά και κάθε είδους επιθυμία του καταναλωτικού κοινού.

Ήθη και Έθιμα στο Βαμβακόφυτο(Σιντικής Σερρών)

Κάλαντα

Το όνομά τους το παίρνουν από τις καλένδες. Ήταν πενθήμερη γιορτή των Ρωμαίων που συνέπιπτε με την είσοδο του νέου έτους. Στο χωριό μας, στα παιδιά που έψαλλαν τα κάλαντα παλιότερα πρόσφεραν ξυλοκέρατα(= χαρούπια*:καρποί επιμήκεις, σκληροί και στιλπνοί με σκούρο καφέ χρώμα και γλυκιά γεύση). Σπανίως πρόσφεραν πορτοκάλι ή μανταρίνι και στα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς ένα κομμάτι λουκάνικο που το αρμαθιάζανε τα παιδιά σε ένα γαλβανισμένο σύρμα που κρατούσανε και το ετοιμάζανε περίτεχνα από μέρες πριν.

Χοιροσφάγια

Έθιμο με βαθιές τις ρίζες του που τείνει όμως να εξαλειφθεί. Από τα Σατουρνάλια (ρωμαϊκή γιορτή) προς τιμήν του Θεού Σατούρνου(Κρόνος), επιβίωσε το έθιμο της σφαγής του χοίρου, τα λεγόμενα χοιροσφάγια . Είναι η σφαγή των χοίρων με τελετουργικό τρόπο τις παραμονές των Χριστουγέννων. Τα τσιρίγματα που ακούγονταν από τα χαράματα, μαρτυρούσαν την πάλη ανθρώπων και χοίρου, ώσπου να υποκύψει το ζώο στη μοίρα του. Στο καζάνι έβραζε το νερό για το καθάρισμα του σκληρού τριχώματος και το παιδί (αγόρι συνήθως) περίμενε καρτερικά να φιλήσει τον πισινό(πρωκτός) του γουρουνιού για να πάρει τη φούσκα(ουροδόχος κύστη), να την κάνει μπάλα για ποδόσφαιρο. Σήμερα το παιδί έχει όσες μπάλες θέλει, χωρίς να υφίσταται τέτοιου είδους δυσάρεστες δοκιμασίες. Αλλά και ελάχιστοι πλέον σφάζουν γουρούνι, γιατί η εκτροφή του θέλει την καθημερινή φροντίδα του και έναν ειδικό χώρο. Άλλωστε στα κρεοπωλεία υπάρχουν άφθονα για κάθε γούστο και σε κάθε γεύση πια, ντόπια ή εισαγόμενα με ορμόνες ή και με τοξίνες !

Χριστουγεννιάτικο δένδρο

Από το 18ο αιώνα χρησιμοποιούσαν κισσό ή πρίνο (πουρνάρι) και αργότερα μέχρι σήμερα έλατο. Στο Βαμβακόφυτο παλιά χρησιμοποιούσαμε κέδρο σε θαμνώδη μορφή με φύλλα βελονοειδή και αγκαθωτά. Στολίζαμε το δένδρο με βαμβάκι για χιόνι και χάρτινα αυτοσχέδια αστεράκια, όμως φάτνες και αγγελουδάκια αγοραστά

Τώρα το δένδρο πλαστικό ή έλατο κοστίζει με το στόλισμα αρκετά Ευρώ και αν έχει φωτεινά λαμπιόνια που βγάζουν και χριστουγεννιάτικες μελωδίες, τότε…..ποιος υπολογίζει το κόστος μπροστά στην προβολή του πλούτου και της ευμάρειάς μας!

Όμως και το στόλισμα του κεντρικού δρόμου του χωριού με λάμπες σε σχήματα ελατοδένδρων ή αστερίσκων και στο επίκεντρο το αστέρι της φάτνης που μένουν έτσι για όλο το χρόνο ή και χρόνια εκτεθειμένα στις καιρικές συνθήκες και τις ανθρώπινες επεμβάσεις, λόγου χάριν τις κλοπές, δε βοηθάνε καθόλου σε μείωση οικονομικού κόστους λόγω της μόνιμης τοποθέτησής τους, αντίθετα εξευτελίζουν το έθιμο, τη γιορτινή όψη και λαμπρότητα των Χριστουγεννιάτικων ημερών.

Φωτιές στις γειτονιές

Μέρες μάζευαν τα παιδιά κληματσίδες και πουρνάρια, τα έκρυβαν έξω από το χωριό και τα φύλαγαν μην τα κλέψουν παιδιά από άλλες γειτονιές. Όταν οι κλέφτες γίνονταν αντιληπτοί, άρχιζε πετροπόλεμος με τραυματισμούς και αίματα πολλές φορές.

Βαθιά χαράματα της παραμονής των Χριστουγέννων άναβαν φωτιές στις γειτονιές και τραγουδούσαν όλοι γύρω-γύρω από τη φωτιά: Σηκωθείτε βρε παιδιά για ν’ ανάψουμε φωτιά, για να ζεσταθεί ο Χριστός και να περπατάει στη γη. Γύρω από μια τέτοια φωτιά στη γειτονιά του, ο αείμνηστος Σταμούλης είχε μετρήσει 25 παιδιά (παλικαράκια, όπως ο ίδιος τα ονόμαζε), εξ ου και το όνομα 25 μαχαλάς στο δρόμο που οδηγούσε στο σπίτι του. Δυστυχώς σήμερα ούτε 5 παιδιά έχει η γειτονιά. Σήμερα φωτιές ανάβουν ακόμα, αλλά μερικοί βρήκαν μια εύκολη λύση, επικίνδυνη και γελοία λύση. Καίνε λάστιχα αυτοκινήτων που μαζεύουν από τους σκουπιδότοπους και μολύνουν επί ώρες το περιβάλλον του χωριού.

Λαχανοντολμάδες και λιβάνισμα

Παραμονή Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς το δείπνο λιτό και νηστίσιμο, έχει κύριο και αποκλειστικό πιάτο τους λαχανοντολμάδες. Είναι ρύζι τυλιγμένο σε λαχανόφυλλα τουρσί με υπόξινη γεύση. Ο νοικοκύρης του σπιτιού λιβανίζει με θυμιατήρι τα μέλη της οικογενείας και τους χώρους του σπιτιού. Να φύγουν τα κακά πνεύματα, τα πονηρά και ενοχλητικά δαιμόνια.

Γλυκά

Η νοικοκυρά από μέρες ετοιμάζει μπακλαβά κανταΐφι, δίπλες και κουλουράκια. Μοσχοβολάει το σπίτι, γεμίζει γλυκές και ευχάριστες μυρουδιές. Αλλά τελευταία ανακαλύψαμε τα ζαχαροπλαστεία. Λεφτά έχουμε,(που δεν έχουν οι περισσότεροι) αλλά  δόξα τω Θεώ  γλυκά θα αγοράσουμε. Όμως τα σπιτικά γλυκά ‘έχουν άλλη χάρη.

Γαλοπούλα

Είναι έθιμο των τελευταίων χρόνων για το χωριό μας. Σιγά–σιγά η γαλοπούλα αντικαθιστά το χοιρινό στο γεύμα των Χριστουγέννων.

Ευχές και δώρα

Ανταλλάσσονται από ελάχιστους, με επισκέψεις στα σπίτια συγγενών και φίλων. Παλιότερα οι ευχές συνοδεύονταν από ένα λεμόνι στους πιο ηλικιωμένους ή ένα πορτοκάλι στους νεώτερους. Τείνει και τούτο το έθιμο να εκλείψει.

Χαρτοπαιξία με λεφτά

Από έθιμο μιας βραδιάς, της παραμονής της Πρωτοχρονιάς για το καλό του χρόνου, γίνεται τελευταία κακή συνήθεια καθημερινή σχεδόν, με επικίνδυνες διαστάσεις μερικές φορές.

Αγιοβασίλης και Βασιλόπιτα

Ο ίδιος πάντα κάθε χρόνο για τα παιδιά, που μοιράζει δώρα. Παραμονή της Πρωτοχρονιάς έκοβαν παλιά τη Βασιλόπιτα. Το φλουρί της Βασιλόπιτας που κέρδιζε ο τυχερός το τοποθετούσε στο εικονοστάσι για την καλή του τύχη όλη τη χρονιά. Σήμερα κόβουν Βασιλόπιτα(σε Σωματεία κυρίως) μέχρι το Μάρτη ! Πολύ κακώς

Κλώνος με φύλλα ελιάς

Ένα κλωνάρι ελιάς χλωρό, δίνει ένα τόνο ευθυμίας και περιέργειας στο σπίτι, με τα προγνωστικά του φύλλα.

Η κοπέλα, ρίχνει ένα φύλλο στη θρακιά, που πήρε το χρώμα, θαρρείς, απ' τα δικά της μάγουλα, και λέει:«Αϊ Βασίλη, Βασιλιά, δείξε και φανέρωσε , αν μ' αγαπά ο.....».Και το όνομα πνίγεται σ' ένα βαθύ αναστεναγμό. Τι θα γίνει; Θα χοροπηδήσει και θα γυρίσει απ' την ανάποδη το φύλλο, που κλείνει τους πόθους, τις ελπίδες, τη λαχτάρα, τη χαρά, της κοπέλας; Α! τι καλά να μην καεί ! Αν το κάψει η φωτιά και δεν το γυρίσει, η απάντηση τ' Αϊ Βασίλη στο αισθηματικό ερώτημα, θα ήταν ένα μεγάλο «Όχι».

Ως τόσο, όπως συμβαίνει τις πιο πολλές φορές, το φύλλο της ελιάς - υπακούοντας με κάποιο νόμο φυσικό κι' ανάλογα με τη θέση του στα πυρωμένα κάρβουνα - γυρίζει απ' την ανάποδη. Τα παρθενικά μάγουλα, γίνονται τότε πιο ροδοκόκκινα και ντροπαλά τα μάτια χαμηλώνουν, ενώ το τζάκι συνεχίζει τον προφητικό του ρόλο. Τα φύλλα πηδούν ή καίγονται, σκορπίζοντας τη μυρωδιά και τον καπνό τους στην ατμόσφαιρα του χωριάτικου σπιτιού. Φίλοι κ' εχθροί, δεκτοί απόψε στη μεγάλη γιορτή.